Chuyên gia “bắt bệnh” thị trường vàng

Nếu tình trạng niêm yết một mình một giá của nhóm các cửa hàng vàng tư nhân tiếp diễn, niềm tin vào các thương hiệu vàng nhỏ sẽ ngày một xói mòn, vì vậy các doanh nghiệp lớn vốn đã có nhiều thị phần lại càng có tầm ảnh hưởng lớn hơn nữa.

Gần đây, nhiều nhà đầu tư trên thị trường vàng trong nước phản ánh về một hiện tượng, cứ mỗi khi giá vàng thế giới tăng, các tiệm vàng trong nước rất chậm điều chỉnh giá vàng niêm yết.

VỊ THẾ CỦA DOANH NGHIỆP LỚN TRÊN THỊ TRƯỜNG VÀNG ĐƯỢC CỦNG CỐ

Ví dụ như ở thời điểm giá vàng thế giới chạm mức trên 4.200USD/ounce, giá vàng thế giới được điều chỉnh ở mức phổ biến khoảng 155 – 160 triệu đồng/lượng. Tuy nhiên trong thời gian gần đây khi mà giá vàng thế giới cũng ở trên ngưỡng này, giá vàng niêm yết tại một số thương hiệu vàng nhỏ thị trường trong nước chỉ duy trì ở ngưỡng khoảng 144 triệu đồng/lượng.

Giá vàng niêm yết tại một số tiệm vàng thương hiệu lớn như DOJI, Bảo Tín bám sát hơn với giá thế giới.

Thực trạng này khiến không ít nhà đầu tư cảm thấy sốt ruột bởi họ khó chốt lời hơn. Đáng nói, hiện tượng này không chỉ diễn ra với một số tiệm vàng ở Hà Nội mà cả các địa phương khác như Bắc Ninh, Lào Cai.

Lý giải về điều này, TS. Phạm Đức Anh (Viện NCKH Ngân hàng – Học viện Ngân hàng) chỉ ra ba nguyên nhân đằng sau tình trạng này:

Thứ nhất, nhiều tiệm vàng tư nhân đã bị “cháy hàng” từ đợt sốt giá trước đó. Cụ thể, họ đã mua vào vàng ở mức giá rất cao, khoảng 155-160 triệu đồng/lượng khi thị trường sốt nóng hồi tháng 10 vừa qua.

Khi giá thế giới có dấu hiệu điều chỉnh hoặc biến động, họ lo sợ rằng nếu tăng giá mua vào theo đúng diễn biến quốc tế, các nhà đầu tư cá nhân sẽ đổ xô bán ra để chốt lời. Điều này khiến họ phải gánh thêm một lượng hàng tồn kho lớn với giá trị rất cao mà không có đủ nguồn lực tài chính để xử lý. Đây là hành vi phòng vệ thanh khoản hoàn toàn dễ hiểu từ góc độ quản trị rủi ro của các doanh nghiệp nhỏ, khi mà họ không có lượng vốn dồi dào như các thương hiệu lớn.

Thứ hai, cấu trúc thị trường vàng Việt Nam hiện nay đang bị phân mảnh nghiêm trọng. Khác với các thương hiệu lớn như SJC, Doji hay PNJ có nguồn vốn mạnh, hệ thống phân phối rộng khắp và khả năng tiếp cận nguồn hàng ổn định, các tiệm tư nhân nhỏ lẻ hoạt động độc lập và không có sự điều tiết nào từ tổ chức trung gian. Họ phải tự mình cân đối giữa dòng tiền mặt, hàng tồn kho và rủi ro tín dụng hàng ngày. Trong bối cảnh đó, việc “giữ giá” trở thành công cụ để họ kiểm soát dòng tiền trong ngắn hạn, tránh tình trạng phải giải ngân lượng lớn khi nhà đầu tư ồ ạt bán ra.

Thứ ba, đáng lo ngại nhất, là một số tiệm vàng tư nhân đang cố tình khai thác thông tin bất cân xứng để tối đa hóa lợi nhuận. Họ nắm bắt rất rõ tâm lý của nhà đầu tư cá nhân và cố tình tạo ra khoảng cách giá để kiểm soát hành vi thị trường.

Khi giữ giá mua vào ở mức thấp, họ hạn chế được lượng vàng bán ra từ phía nhà đầu tư; sau đó khi nhu cầu thị trường tăng đột biến, họ mới bất ngờ đẩy giá lên cao hơn cả các thương hiệu lớn để thu về khoản lợi nhuận đáng kể. Đây là chiêu thức kinh doanh thiếu minh bạch, gây bất lợi trực tiếp cho nhà đầu tư nhưng lại rất khó kiểm soát trong một môi trường thị trường phân tán và thiếu quy chuẩn như hiện nay.

Hệ quả tất yếu của tình trạng này là niềm tin vào thị trường vàng tư nhân bị suy giảm mạnh. Nhiều nhà đầu tư rơi vào tình thế “kẹp hàng”, không thể bán được với giá hợp lý, và điều này càng củng cố thêm vị thế độc quyền của các thương hiệu lớn trên thị trường.

THỊ TRƯỜNG VÀNG SAU LOẠT ĐỘNG THÁI MỚI NHẤT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC

Thị trường vàng trong nước hiện đang không chỉ tồn tại tình trạng các tiệm vàng tư nhân niêm yết giá không theo xu thế chung của các tiệm vàng lớn mà còn tình trạng chênh lệch giá vàng, thế giới, trong nước ở ngưỡng rất cao (có thời điểm vượt 20 triệu đồng/lượng).

Theo phân tích của các chuyên gia, có lý do để tin thị trường vàng trong nước sẽ dần ổn định sau hàng loạt động thái mới nhất của Ngân hàng Nhà nước liên quan đến cho phép một số ngân hàng thương mại xuất nhập khẩu vàng cũng như nâng trạng thái vàng.

Theo TS Đinh Thế Hiển, việc Ngân hàng Nhà nước nâng tỉ lệ trạng thái vàng từ 2% lên 5% sẽ giúp tạo ra thêm không gian cho việc quản trị hoạt động kinh doanh vàng của ngân hàng thương mại. Trong hoạt động kinh doanh vàng, có lúc nhu cầu nhiều, có lúc nhu cầu ít.

Nếu giới hạn trạng thái thấp quá thì trong trường hợp nhu cầu tăng lên, ngưỡng 2% sẽ hạn chế khả năng của những ngân hàng. Trong thời gian dài, nhu cầu vàng của người dân đã bị nén lại, chính vì vậy việc nâng lên 5% cũng giúp đáp ứng cho nhu cầu đó.

Việc nâng lên 5% giúp cho việc điều hành kinh doanh của ngân hàng thương mại, đồng thời giúp cho có cơ sở để đáp ứng cho nhu cầu người dân trong giai đoạn này.

Nguyên nhân chính khiến giá vàng thế giới và trong nước chênh lệch càng ngày càng nhiều lên, đó là nguồn cung nhập vàng không đáp ứng đủ nhu cầu thị trường. Ông Hiển cho rằng với động thái mới nhất của NHNN, thị trường vàng sẽ dần trở về như trước năm 2012, khi cung cầu gặp nhau chênh lệch giá vàng sẽ giảm dần.

Còn theo ông Trần Duy Phương, chuyên gia độc lập về thị trường vàng, về mặt tích cực, việc nâng trạng thái vàng của ngân hàng thương mại là một động thái quan trọng nhằm tăng nguồn cung hợp pháp cho thị trường. Trong hơn 10 năm qua, Việt Nam hầu như không nhập khẩu vàng miếng, dẫn đến tình trạng khan hiếm mang tính cấu trúc. Khi cho phép các ngân hàng thương mại tham gia vào hoạt động sản xuất, xuất nhập khẩu vàng miếng, nguồn cung chính thức sẽ được bổ sung đáng kể, từ đó góp phần thu hẹp khoảng cách giá giữa trong nước và thế giới – một khoảng cách hiện đang ở mức rất cao, từ 13 – 20 triệu đồng/lượng. Điều này không chỉ giúp bình ổn giá cả mà còn tạo điều kiện cho người dân tiếp cận vàng với giá hợp lý hơn.

Việc đa dạng hóa kênh phân phối thông qua ngân hàng thương mại cũng sẽ phá vỡ tình trạng độc quyền thực tế mà một số doanh nghiệp lớn đang nắm giữ, qua đó tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh hơn. Khi có thêm các ngân hàng thương mại tham gia với vai trò là những tổ chức tài chính lớn, uy tín và chịu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý, thị trường sẽ dần trở nên minh bạch hơn, hạn chế được các hành vi đầu cơ, thao túng giá.

Ông Phương cho rằng hiện chưa thể kỳ vọng các biện pháp của Ngân hàng Nhà nước giải quyết được ngay các vấn đề trên thị trường vàng trong nước, thị trường cần đến thời gian mới có thể hấp thụ được, mốc bình ổn của thị trường vàng theo ông Phương là khoảng từ giữa quý 1/2026.

Tuy nhiên, TS Phạm Đức Anh cho rằng việc nâng trạng thái vàng cũng đối mặt không ít thách thức với không ít thách thức. Trước hết, việc triển khai cần có thời gian đáng kể vì các ngân hàng thương mại phải xây dựng lại toàn bộ hạ tầng, quy trình nghiệp vụ liên quan đến vàng – một lĩnh vực mà họ đã rời xa trong nhiều năm qua.

Bên cạnh đó, cần phải có các quy định rất rõ ràng về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, cơ chế giám sát hoạt động để đảm bảo các ngân hàng không lạm dụng vai trò mới này. Một rủi ro tiềm ẩn nữa là nếu ngân hàng thương mại cũng tham gia vào hoạt động đầu cơ hoặc tạo ra nguồn cung không ổn định, thì thay vì giải quyết vấn đề, chúng ta lại tạo ra những bất ổn mới cho thị trường.

Nhìn chung, TS Phạm Đức Anh cho rằng đây là giải pháp dài hạn hướng tới thể chế hóa thị trường vàng một cách bài bản hơn. Tuy nhiên trong ngắn hạn, Ngân hàng Nhà nước cần tích hợp đồng bộ với các biện pháp khác như tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời công khai minh bạch thông tin về giá cả để tạo niềm tin cho thị trường và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.